Bergportretten

Inleiding van Luc Hoebeke ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling "Bergportretten" in Hubermont, Space for Development.

Als inleiding om u op weg te sturen bij het bekijken van deze foto’s wil ik een aantal elementen naar voor te brengen.

Interessant genoeg zijn wij hier in Hubermont en dat is zoiets als Waterloo: “über-Mont”, “über den berg”, we zitten hier bovenop de berg. En het is heel interessant om te zien dat de foto’s die we hier hebben “unter den berg” zijn. Dat is een terloopse connectie tussen wat hier gezien wordt en waar wij ons bevinden.

Maar de tweede connectie is belangrijker, want die gaat terug op de naam die hier gegeven is, namelijk ‘portretten van bergen’. Wat zijn portretten? Ik heb even de etymologie opgezocht. Portretten komt van het latijn: “protirare”. Dat wil zeggen “naar voor trekken”. Er moet dus iets van een voortrekker zijn om die foto’s te gaan nemen. Philippe heeft me ook verteld dat hij regelmatig een lichte telelens gebruikt om deze foto’s te maken. Dat is ook een geval van “naar voren trekken”.

Ik denk dat dat een vervlaamsing is, “portretten trekken”. Wellicht is het geen goed Nederlands. “Portretten trekken” is in feite tautologisch want in portret zit al trekken en dan komt er nog eens trekken bovenop.

Er zijn twee methodes om portretten te schilderen of laten we zeggen, te trekken. Dat is ook niet toevallig.

Eén methode, en dat is de methode voor de sukkelaars onder ons, niet de echte artisten, komt er op neer dat wij moeten trekken naar het atelier van de kunstenaar. In zijn atelier wordt dan ons portret gemaakt. We moeten ons voegen naar het atelier.

Er zijn echter enkele fortuinlijke mensen die zich kunnen permitteren dat de kunstenaar zich begeeft naar de plaats waar zij wonen en daar hun portret gaat trekken. Maar dat zijn dan majesteiten en meestal gebeurt dat ook voor een rijkelijk loon. Ik kom daar later op terug. Dus dit is dan duidelijk een tweede soort ‘portretten trekken’. Want de artiest is met al zijn bagage en gerief gaan lopen naar en gaan werken op de plaats waar de majesteit gezeten is.

Je ziet hier overal duidelijk portretten van majesteiten Ik vermoed dan ook dat de beloning die Philippe in ruil moet gekregen hebben geweldig moet geweest zijn. Dat moet wel als hij de moeite neemt om tot daar te gaan om hun portret te trekken. Ik denk dat daar iets van waar is, maar dat moet hij zelf maar uitleggen.

Er is iets echter iets bijzonders met die portretten. Philippe is binnengekomen en is onmiddellijk terug aan het werk gegaan. Hij heeft elke foto voorzien van een plaatje. En die kleine plaatjes hebben een naam. Wat betekent inderdaad dat die bergen, op twee na, een naam hebben. Dat betekent dat ze als majesteit ook gekend zijn. Dat is eigenaardig omdat bergen behoren tot de minerale wereld. En zeker de meeste van de portretten die we hier zien, zijn erg mineraal.

Als we dan even de volgorde nemen van het minerale naar het vegetale, verder naar het animale en dan naar het menselijke dan gebeurt er iets heel eigenaardigs. Het is immers typische menselijk dat wij in staat om namen te geven. Het is een eigenschap van de mens dat hij namen geeft.

Elk van deze bergen, die echt mineraal van oorsprong zijn, krijgen door de mens een naam en krijgen dus een menselijk aspect. Dat brengt ons in feite terug naar onze oorsprong want natuurlijk zijn wij ook gedeeltelijk mineraal. Er zit veel meer minerale materie in ons dan men normaal denkt. De mens is niets anders dan het stof der sterren. Het is goed dat we dat stof der sterren van tijd tot tijd ook aan den lijve ondervinden. Door die naamgeving worden we immers plots bewust van onze minerale status. En zo gaan we nogmaals door de cyclus: een stuk steen krijgt een naam en vanuit de naam wordt dat dan een majesteitelijk portret, wat dan weer iets menselijks heeft.

Tot slot geef ik u drie vragen mee.

Bij portretten is de relatie tussen wat geportretteerd wordt en de voorgrond respectievelijk de achtergrond heel typisch. In veel gevallen is er geen voorgrond in een portret. De achtergrond is vaak neutraal. Herinner u wanneer klasfoto’s of foto’s voor een identiteitskaart worden getrokken: dan krijg je een wit doek achter je, een achtergrond die juist gemaakt is om geen aandacht te trekken.

De relatie tussen portretvoorgrond en -achtergrond in deze werken is een eerste kijkraadsel dat ik u meegeef. Hoe werken voorgrond, achtergrond en portret in deze werken? Dat is de moeite waard om eens naar te kijken. Ik denk dat zal tonen dat de titel van deze foto’s “bergportretten” ook echt goed gekozen is. Er gebeurt hier iets anders dan in de meeste foto’s die ons van bergen worden voorgeschoteld. En dat heeft volgens mij te maken met de relatie portret, voorgrond en achtergrond. Dat is een interessant perspectief om naar te kijken.

Een tweede aspect betreft het volgende: één van de moeilijkheden waar de portrettist mee te maken heeft, is natuurlijk de verwachting van diegene die geportretteerd wordt. En je weet dat in de geschiedenis van het portretten maken de portrettist in vele gevallen de realiteit wat verbetert. In de schilderkunst gebruikt men allerlei schildertrucjes om die realiteit te verbeteren. In de fotografie gebruikt men dan fotografietrucjes. Wat zijn de trucjes die gebruikt worden in deze foto’s om die potretten reëler te maken dan de realiteit? Je moet als fotograaf natuurlijk dienstbaar zijn ten aanzien van zijne majesteit en dus moet je natuurlijk het voorkomen iets beter voorstellen dan in de werkelijkheid. Dus kijk eens naar wat voor trucjes er gebruikt zijn om dat hier waar te maken als portrettist.

Tot slot merken we dat er een paar foto’s van dezelfde berg. Wanneer dat gebeurt, ontstaat er een relatie ontstaat tussen diegene die het portret maakt en diegene die geprotretteerd wordt. Het is dus interessant om te kijken of je dat kan terugvinden in deze foto’s. Wat zou het eerste portret geweest zijn en wat zou later genomen zijn en hoe is die relatie met die majesteit ontwikkeld gedurende het portretteren? De beste manier om een relatie met zo’n landschap te ondergaan en te vormen is er te voet in te lopen. De voeten zijn de beste manier om een relatie aan te gaan met dat soort van majesteiten die we hier zien. Hoe langer men met de voeten bezig is, hoe interessanter de relatie wordt met het geportretteerde.

Ik raad u aan dit ook even te bekijken en tevens te gissen de volgorde van fotografie wanneer één berg twee of drie keer gefotografeerd is want dan kan je iets terugvinden van die relatie.

Dat zijn de 3 wenken die ik meegeef.

En hopelijk kunnen we dan ook als we aan tafel zitten, beginnen portretten van elkaar te trekken.